Frankrike – «Mjukt fall». 13-22.oktober 2014.

Klassen skulle til Frankrike på kultur- og hovudsakleg klatretur. Været var topp, med varme forhold og folk fekk både t-skjorte- og bh-skilje. Me hadde hatt den varmaste perioden i Frankrike sa Vegard som hadde vert på denne turen ni eller ti ganger. Så solskinnsklassen glimta til igjen på siste fellesturen vår. Me har jo so og seie hatt bare solskinn på alle våre fellesklasseturer. På denne turen skulle me bli tryggare på våre ferdigheiter med klatring på led på boreboltar. I dette innlegget ynskjer eg å legge fram den dynamiske komponenten i sikringskjeden og fallfaktor.

Det er viktig å vite til kva sirkingskjeden består av som er med på å redde klatreren i frå eit hardt fall eller meir alvorlege ulykker. Alle komponentane jobber saman for å sikre at ein får eit «mjukt» fall, dynamisk fall. Eg har sjølv opplevd dette ved ulike fall tidleg og langt ute på ei rute med lite og mykje tau ute. Med meir tau ute er det meir av tauetsstrikkeffekt til å ta opp fallet. 

B3 friluftsliv studenter som likar seg i veggen... (Foto: Morten A. Tryti).

Sikringskjeden

Dei ulike komponentane som utgjer sikringskjeden (Tronstad, 2005):

1.      Klatreselen som hever beina starter dempinga av fallet.

2.      Åttetalsknuten, som sitter i selen som strammes.

3.      Klatretauet. Eit dynamisk tau. Desto meir tau ute til meir dynamisk fall. Tauetsstrikkeffekt er det den viktigaste delen av dei dynamiske ledda.

4.      Taubremsen. Dynamisk taubrems. Taubremsen er den nest viktigaste delen der draget på taubremsen vil overstige ein grense, tauet slurer og bremselengden auker og fallet mjukar. Kor mykje det bremser er avhengig av brems, tautjukkelse og tilstand, om tauet er glatt eller loddent, vått eller tørt og sikrarens grep rundt tauet (Tronstad, 2005).

Det er forskjell på taubremser kor mykje dei bremser:

Hylsebrems, bremser 150-200 kg,

Taubrems med friksjonsriller, bremser 150-250 kg,

Bremseknute, bremser 220-250 kg,

Griger, statisk sjølvlåsande bremser 4-600 kg.

5.      Mellomforankringane, kor mange klipt inn på led bidrar til sikringskjeden. Kvar mellomforankring er med på å redusere fallfaktoren.

Fallfaktor

Sikringskjeden påverkar fallfaktoren. Fallfaktoren er belastningen på klatreren ved fall. Fallfaktor er tau ute fra siste bolt ganger x to delt/ på det totale tauet ute. Sjå eksempler under(Tronstad, 2005, s. 169):

Tre eksempler på fallfaktor (Tronstad, 2005, s.169)

Fallfaktor:
Høg fallfaktor: Ein klatrer 2,5 meter. Faller 5 meter 5 meter fall / 2,5 meter tau ute = 2 fallfaktor.	Middels fallfaktor: 2,5 meter til mellomforankring + klatrer over 2 meter. Faller 4 meter / 5 meter tau ute = 0,8 fallfaktor.	Liten fallfaktor: 2,5 meter + 2,5 meter mellomforankringan + klatrer 1 meter. Faller 2 m. 2 m fall / 6 meter tau ute = 0,33 fallfaktor.

Konsekvensen av farlige fallfaktorer:

·         Det farligaste fallfaktorane får ein ved bolt 1,2, 3 dette fordi det er lite tau ute som kan gi dynamisk fall.

·         Ein faller i bakken fordi tauet strekker seg.

·         Ein kan treffe sikrar.

·         Ein får eit hardt fall, høg fallfaktor.

·         Ein kan få tverra karabiner som medføre brot.

Fleire B3 friluftsliv studenter som går på veggen... (Foto: Morten A. Tryti).

Ein bør ha kunnskap og kjennskap til dei ulike komponentane som er med på å sikre seg når ein klatrer og kva resultatet kan vere ved ein feiltakelse. På den måten kan ein unngå ulykker. 

Kjeldeliste

Tronstad, S. (2005). Innføring i klatring. Oslo: Akillis.

Vegleiarturen – «Fullverdig medlemsskap, takk»! 8-10 oktober 2014.

Det var tid for vegleiarturen, og værprognosene viste oss ikkje det vanlege solværet som me har vert vant med på tur. Det var småregn frå start til slutt for vår del denne gangen. Denne turen skulle B3 studentane ha ansvaret for B1 og B2 studentane heilt aleine på ein tre dagers overnattingstur. Vilkåra var blant anna at det skulle vere to overnattinger ute i nærmiljøet og for eksempel under open himmel, gapahuk, telt eller lavo. Området me valte å dra på tur til var Helgaseter i Barsnesfjorden.

Første dagen sykla me dei 4 kilometerane og gjekk opp til Helgaseter, fant og lagde me oss ein leirplass (sjå markert raud ring). Middagen den dagen var meget god pizza på bål, takk til kokken Sindre. Neste dagen hadde B2 ansvaret for å lage kokegrop med lammelår (smørt med urte Philadelphia ost), poteter, grønnsaker og suppsaus. Det er alltid ein suksess og det smakte meget godt denne gangen også. Siste dagen reiv og rydda me leiren. Den forlot me i betre stand enn når me kom dit. Dette grunnet at det var ein etablert flat og god leirstad. Deretter skulle me orientere oss fritt i terrenget til starten av stien markert blå sirkel og ned til syklane (grønne sirkelen).

Tema for denne vegleiarturen var sporlaus ferdsel, «det rolege friluftslivet», gruppeforflytning, matlaging, gapahuk og orientering. I dette innlegget ynskjer eg legge fram Lave og Wenger (2000) sin teori som omhandlar korleis læring i friluftsliv foregår, og Priest og Chase (2005) COLT modell.

 

Den grønne sirkelen viser kor me parkerte syklane og byrja å gå opp til Helgaseter og leirstaden markert med raud sirkel. Den blå sirkelen indikerer starten på stien som me brukte på nedstiginga den siste dagen. (Skjermdump, Ut,no)

I friluftslivssituasjonar er det ofte gjensidig kompetanseutveksling. Det er situert læring, der deltakarane deltar i praksisfellesskapet. Praksisfellesskapet er en idé at man tjener et formål (Lave J. & Wenger, 2000). Det kan for eksempel vere ein del av orienteringsgruppen på tur, ikkje utanforstående. For å få til læring må det vere med- og kreve ein eigen deltakelse (Imsen, 2005; Jordet, 2010; Lave J. & Wenger, 2000). Når alle har lik deltakelse og posisjon i gruppen kaller ein det «legitim perifer deltakelse». Då har alle fullverdig medlemmer i praksisfellesskapet.

Colt (Conditional Outdoor Leadership Theory) modellen.

Ledersstilen veiledaren veljer har utfall på kor mykje læring det vert for gruppen som er med. COLT modellen viser til tre forskjellige lederstiler. Autokratisk, demokratisk og abdikratisk (Priest & Gass, 2005). I den autokratiske lederstilen tar ledaren all avgjøringa og det er lite rom for innspel. Den demokratiske lederstilen har litt kontroll på gruppa, men er meir open for forslag. Den abdikratiske lederstilen overlater derimot kontrollen til gruppa, men skal vere til stades. Det er i den abdikratiske lederstilen det er mest rom for læring og kor ein bør vere som vegleiar.

Den kombinerer dei ulike lederstilane, oppgåve- eller relasjonsorientert og om kva forholda favoriserast. Det er fem faktorar som spelar inn på kva forholda favoriserer (Priest & Gass, 2005).

1.      Miljøfarer: objektive og subjektive farar som for eksempel vær og risiko.

2.      Individuell kompetanse: Erfaring, sjølvtillit, ferdigheiter, oppførsel og kunnskap.

3.      Gruppesamansetninga: Moral i gruppa, modenheit, samarbeid, kommunikasjon, tillit, ansvaret og interesse.

4.      Lederens ferdigheiter: Som truverdigheit, vurderingar, stresshandtering, trøttheit og kapasitet til å oppfatte.

5.      Bestemmelseskonsekvensen: Klarheita i problemet, tidsbegrensning, tilgjengelege ressursar, forventa forgreining og graden av usikkerheit eller utfordring.

Figur 18.4, Conditional outdoor leadership theory (COLT) (Priest & Gass, 2005, s. 248).

Vår lederstil var abdikratisk under orienteringa på siste dagen. Orienteringsansvaret fekk den som var minst erfaren og som ville prøve seg. For å hjelpe til med oppgaven var ein det med som hadde litt meir orienteringserfaring. Etter å ha gått ein stund vart vedkommande som hadde hovudansvaret meir og meir usikker og den som var meir erfaren tok meir ansvar. Da får ein ikkje legitim perifer deltakelse. Da gjekk me inn og tok ein autokratisk lederstil for å justere ansvaret litt. Etter korrigeringen fekk vedkommande meir ansvar igjen og me gjekk tilbake til den abdikratiske lederstilen (Lave & Wenger, 2000; Priest & Gass, 2005). 

God stemning med bål og fullmåne (Foto: Morten A. Tryti).

På oppsummeringa beskreiv me kva og kvifor me gjorde det, for å få dei til å forstå bakgrunnen.

Eg har lært å sette teori til praksis. Sjå samanhengen med ulike teorier frå Lave og Wenger (2000) «Legitim perifer detakelse» til Priest & Gass (2005) COLT modell. Eg visste om dette frå før av, men med den faglege innsikten eg har fått på friluftslivsstudiet kan eg sette ord på det.

Kjeldeliste

Imsen, G. (2005). Elevens verden - Innføring i pedagogisk psykologi. Oslo: Universitetsforlaget AS.

Jordet, A. N. (2010). Klasserommet utenfor. Oslo: Cappelen Damm AS.

Lave J. & Wenger, E. (2000). Tekster om læring - Legitim perifer deltagelse. I I. K. (red). Fredriksberg: Roskilde Universitetsforlag.

Priest, S., & Gass, M. A. (2005). Effective leadership in adventure programming. Champaign: Human Kinetics.