Kullos, skjult fare! Vinterfriluftstur Hemsedal 27.januar til 31.februar 2014.

Det var godt vintervær ute og me skulle på ein real vintertur til Hemsedal. Veka før turen hadde me ein testtur til Haukåsen der målet var å teste personleg- og fellesutstyr. Me skulle få erfaringer og kunnskap om leirlivet på vinterstid med tanke på teltoppsett, bygging av levegger og latrine. I  tillegg var me innom bruk av kokeapparat i telt, vinterorientering (sjå tidlegare innlegg om krysspeilling) og tilpassing av skiutstyr. Det var sterk kuling i fjella på mandagen når me skulle byrja å gå. Det var meget dårleg vær og framdrifta gjekk treigt. Det gjorde at me var ein dag bak skjema. I tillegg fekk me diverse sjukdommer og utstyrssvikt som hindra oss i å gå den opprinnelege planen. Tilslutt vart det "kasta inn handkleet" og me drog tilbake til Sogndal på tordagen. I dette blogginnlegget ynskjer eg å sette fokus på bruk av kokeapparat i telt.

Matlaging på tur. To primuser med kjeler samtidig lager aukar mengden kullosdanning i teltet (Foto: Morten  A. Tryti).

På denne turen var eg veldig klar og bevisst på at kullos kunne forekome ved bruk av kokeapparat i telt. Kullos kan oppstå ved matlaging og at kokeapparatet ikkje brenner reint altså har ein blå flamme. Når me lagde mat hadde me begge teltluftingane open for å få nok lufting. For å ikkje få så mykje kondens i innerteltet var det lukket igjen.

Mi erfaring frå Forsvaret er at ein ofte brukte to primusar (Optimus 111) samtidig for å få varme i teltet. Det varierte kor godt folk kunne bruke brennarane noko som kunne resultere i at dei ikkje brant reint (blå flamme). Dette kunne ein sjå på den enkelte då sot samla seg under nasen og rundt munnen.

Eit tips som me brukte på turen for å unngå kondens i telt var å bruke lokk på kjele ved matlaging. Saman med god lufting slapp me unna «regn»-drypp inni teltet. For at snøsmelting skal gå fortare og ein skal lage mindre avgasser kan ein ha igjen litt av det varme vatnet i kjelen når ein skal smelte meir snø (Horgen, 2010). Då vil ein ha jamnare temperatur i kjelen og spare litt av drivstoffet.

Det er viktig med god ventilasjon når ein bruker kokeapparat i telt fordi dei dannar karbonmonoksid (CO), også kalla kullos. Eit nedsnødd telt eller for tett telt med ingen lufting vil gjere at lufta inni teltet ikkje vert skifta og det vert for høge CO verdiar (Horgen, 2010). Kullos er ein giftig gass utan farge og lukt. Den dannast når ein brenner karbonholdig material og det er ufullstendig lufttilførsel (Horgen, 2010). I vårt tilfelle vil det vere rensa bensin på kokeapparatet vårt. Hemoglobinet som fraktar oksygen i kroppen vår tar om lag 200 gangar lettare opp CO enn oksygen (Valle, 2012). Symptomane på kullosforgiftning vil vere hovudpine og kvalme og ein føler seg uvel. Behandlinga for symptomane er å få pasienten ut i frisk luft (Valle, 2012). Kosefyrer ein utan kjele avgir primusen normale mengdar kullos, men når ein brukar kjele aukar CO nivået fordi det er ufullstendig brenning (Valle, 2012).

Foto: Primus Etapower med varmevekslar (ferrehogar.es).

Eg har opplevd i Forsvaret å vakna midt på natta fordi fyringsvakta måtte gjennomføre full gjennomlufting av teltet fordi det var for mykje kullos inni teltet. Når eg tenkjer tilbake på den episoden så hadde eg nok kanskje litt av syntomane som hodepine og kvalme. Eg reiste meg opp den gangen for å hjelpe vedkommande med primusane og for å trekke frisk luft. Alle soldater og befal fekk innføring i kullos problematikken når eg jobbet i Forsvaret og ein visste kva og korleis ein skulle handtere ein slik situasjon.

Så lenge ein er klar over og tar forhandregler at kokeapparatet dannar kullos og store mengder kullos når ein brukar kjele går det bra. Leser ein artikkelen vil ein sjå når ein brukar Primus Erapower kjele med varmevekslar aukar kullos mengden.  

Interessant lesestoff her (Friluftsliv magasinets artikkel om kullos).

Kjelder

Horgen, A. (2010). Friluftslivveiledning Vinterstid. Kristiansand: Høyskoleforlaget AS.

Valle, R. (2012). Kullos - usynlig, luktfri og dødelig. Henta 02 18, 2014 frå Friluftsliv.no: www.friluftsliv.no/images/pdf/kullos.pdf